Jørn Utzon

Het "Sidney Opera House" is een gebouw dat bijna iedereen kent, je hoeft er zelf niet geweest te zijn, je herkent direct het bijzondere ontwerp van de Deense architect Jørn  Utzon.

Utzon studeerde architectuur aan de Koninklijke Academie in Kopenhagen waar hij in 1941 afstudeerde. Na zijn studie deed hij veel ervaring op bij architecten in Stockholm en Helsinki en maakte studiereizen door Europa. Hij bleef een tijd werken in Parijs en reisde daarna naar Mexico en de Verenigde Staten om daar de nodige ervaring op te doen. In de Verenigde Staten ontmoette hij Frank Lloyd Wright , zijn manier van werken had grote invloed op het werk van Jørn Utzon. 

In 1950 gaat hij terug naar Kopenhagen en richt daar zijn eigen architectenbureau op. Als in 1956 de Australische regering een ontwerpwedstrijd uitschrijft met als onderwerp: "Een gebouw voor opera's en andere voorstellingen", schrijft Utzon zich daarvoor in.

Er kwamen 233 inzendingen binnen en op 29 januari 1957 werd bekend gemaakt dat de 38-jarige Deense architect Jørn Utzon de winnaar was.

Het idee achter het ontwerp van Utzon was eenvoudig, hij ontwierp een reeks plateaus waarin twee uitsparingen voor amfitheaters. Boven deze zalen met de bijbehorende foyers zouden grote betegelde schalen als opbollende zeilen worden geplaatst. Het ontwerpen van deze constructie was eenvoudiger op de tekentafel dan de praktische uitvoering ervan. Vier jaar lang onderzocht Utzon met zijn medewerkers verschillende benaderingen, het grote probleem was de vorm van de schalen. Maar in 1961 kreeg Utzon een briljant idee, hij ontdekte dat ieder segment van de schaal eigenlijk uit dezelfde bol kon worden gesneden. Hij kreeg dit idee tijdens het ontbijt toen hij voor zijn vierjarig zoontje een sinaasappel pelde. Hij zag hoe mooi de sinaasappelpartjes uit elkaar konden worden gehaald en als segmenten uit de sinaasappel tevoorschijn kwamen. De segmenten voor zijn ontwerp moesten net als de parten van een sinaasappel uit een grote bol worden gehaald. Op het moment dat Utzon zijn ontwerp ging uitleggen deed hij dat dan ook aan de hand van een sinaasappel.

Bouwtekening

De delen van de schalen zijn uit geprefabriceerde ribben opgebouwd en zijn op het bouwterrein zelf gegoten. Deze ribben werden doorregen met kabels en samengeperst in een boog. De ruimte tussen de ribben werd opgevuld met 4240 geprefabriceerde "deksels" waarop aan de buitenkant 1.000.000 keramische tegels zijn aangebracht die samen een patroon vormen. Het is goed te zien dat de tegels aan de randen mat zijn en de daarbinnen gelegen tegels glanzend. Volgens de architect zouden zon, licht en de wolken een "levend iets" maken van het gebouw.

Tegels in patroon

Jørn Utzon gaf blijk van grote belangstelling voor een bouwkunst met vormen die elkaar aanvullen, hij beschouwde deze vormen als een stel "onderdelen" waarmee hij op verschillende manieren kon spelen. 

De manier van "spelen met vormen" gebruikte Utzon ook bij het ontwerpen van meubels. De meubels in zijn eigen huis in Sidney, waar hij tijdens de bouw van het Opera House ging wonen zijn daar een goed voorbeeld van. 

Andere architecten hebben deze repeterende vormen  overgenomen van Utzon bij hun ontwerpen.

Opera House Sidney

Het Opera House werd in drie fasen ontworpen en voltooid. Eerst kwamen de plateaus, daarna de schalen en als laatste de bekleding van de gevels en de glaswanden.

De ideeën achter elke fase heeft Utzon beschreven in twee boeken, Red Book (1958) en Yellow Book (1962). De eerste twee fasen kwamen tot stand onder leiding van Utzon zelf, maar de derde fase heeft hij niet kunnen begeleiden.

In 1964 kreeg Australië namelijk een nieuwe regering en deze regering had andere ideeën wat betreft het Opera House. Deze regering was het absoluut niet eens met de ideeën van Jørn Utzon en namen hem in het openbaar en privé onder vuur, ook weigerden ze zijn honorarium en onkosten te betalen. Utzon voelde zich daardoor gedwongen om uit het project te stappen en ging op 28 april 1966 met zijn gezin terug naar Denemarken. De derde fase van het gebouw kwam in handen van de archtecten Todd, Littlemore onder leiding van Peter Hall. Er werden enkele grote wijzigingen in het oorspronkelijke ontwerp van Utzon aangebracht, zodat het ontwerp beter aansloot bij de ideeën van de nieuwe regering.

De entree van het gebouw is een eenvoudige ruimte onder grote trappen. Eén van de trappen voert omhoog naar een groot plateau, aan de zuidzijde hiervan zie je een foyer die is verbonden door zijgangen met de foyer en bars aan de noordzijde. Van deze kant heb je een fantastisch uitzicht over de haven. De zalen kunnen worden bereikt via deze zijgangen en de noordelijke foyer.

Concertzaal in het Opera House

Kom je de concertzaal binnen dan zie je dat de wanden zijn bekleed met wit berkenfineer, aangebracht in facetten. Rond de orkestbak in deze zaal staan 2679 stoelen in een halve cirkel opgesteld. Achter het orkest en het koor is het grootste mechanisch te bedienen orgel ter wereld geplaatst, ontworpen door Ronald Sharp uit Sidney.

De zaal waar de opera's worden opgevoerd is traditioneler dan de concertzaal. Er zijn 1547 zitplaatsen in open loges en oplopende, zeer steile, galerijen. Het podium is aangekleed met mat-zwarte geverfd hout waarbij de felgekleurde toneelgordijnen de zaal iets vrolijks geven.

Het Opera House werd op 20 oktober 1973 geopend door koningin Elisabeth.
In haar toespraak maakte de koningin de vergelijking met de piramiden, die aanvankelijk ook door controverse waren omgeven maar 4000 jaar later als wereldwonder worden beschouwd.

Is het Opera House een wereldwonder? Misschien wel. In ieder geval staat er in Sidney een gebouw, die een eenheid vormt met zijn omgeving en tijdens de bouw al aanleiding heeft gegeven tot een menselijk drama. Niet alleen dat, het is ook een symbool voor een stad geworden. Het gebouw is gezichtsbepalend voor Sidney, en  laat bovendien zien hoe architectuur een stad kan veranderen en aanzien kan geven.

En zie je de opbollende zeilen van het gebouw in een boek, op een kaart of film, dan weet je gelijk: dat is het Opera House in Sidney.

Dergelijke gebouwen zijn daarna in verschillende steden neergezet, zoals het Centre Pompidou in Parijs, het Guggenheim Museum in Bilbao en de Honkong Shanghai Bank in Honkong. Mooie gebouwen maar Jørn Utzon was met zijn Opera House in Sidney de eerste architect die de aanzet heeft gegeven voor deze manier van bouwen.

Nog een paar weetjes:

• Oppervlakte 1.8 ha
• Hoogte van de hoogste schaal 67 m
• Gewicht van het dak 26.700 ton

• Aantal vooraf gegoten dak segmenten 2914

• Oppervlakte van het dak 18.500m2